آشنایی با سرطانهای شغلی

آشنایی با سرطانهای شغلی 

مقدمه و اهمیت بهداشتی :

 در کشور ما اهمیت سرطان در حال افزایش است و به عنوان سومین علت مرگ و میر و دومین گروه بزرگ از بیماریهای مزمن و غیر قابل انتقال است . عادت های جدید زندگی ، افزایش مصرف دخانیات ، افزایش جمعیت و مسن تر شدن ترکیب جمعیتی ، آلودگی های زیست محیطی و شرایط نامساعد در محیط های زیست انسانی ، رواج ابتلا به بعضی بیماریهای مسری مانند هپاتیت C و B در زمره سایر دلایل کلان منتهی به افزایش سرطان در جامعه ما محسوب می شوند .

تخمین زده می شود که بیش از یک سوم تمام موارد سرطان ها قابل پیشگیری است و یک سوم دیگر مشروط به تشخیص زودرس و سریع ، بالقوه درمان پذیر می باشند ، در اکثر موارد دیگر که درمان قطعی میسر نیست با اقدام های موثر نگاهدارنده و تسکین دهنده ، می توان کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید .

سرطان در ایران

ثبت موارد سرطان در ایران ابتدا در سال 1347 در استان مازندران شروع شد و منظور از آن شروع مطالعه اپیدمیبولوژیک سرطان مری بوده ، در استانهای غربی و جنوبی شایعترین سرطان ، سرطان پوست است .سرطانهای پوست ، مری ، معده ، سرطان اولیه کبد و سرطان مثانه جزء سرطانهای شایع در ایران هستند ، سه نوع اول سرطان ( پوست ، مری و معده ) در اغلب مناطق ایران بسیار شایع هستند و سرطانهای مثانه و کبد در بعضی استانهای ایران شایعترند.

تعریف :

همان طور که یک ساختمان بزرگ از تجمع تعداد زیادی خشت یا سنگ یا آجر تشکیل شده است . بدن تمام موجودات زنده نیز از تجمع تعداد زیادی سلول بوجود آمده است . در حالت طبیعی هر روز میلیون ها سلول در بدن انسان به علت پیری یا صدمات و جراحات می میرند و به جای آنها سلول های تازه ای جانشین می گردند .

سلول ها در بدن همواره در حال تقسیم هستند و دستورات لازم را دریافت می کنند و در حقیقت کار رشد و اصلاح بافتها را پی می گیرند . معمولاً این نظام طبیعی به نحو مطلوب در گردش است و کار سلول ها به خوبی کنترل می شود . در بعضی از شرایط به عللی مکانیسم کنترل دچار اشکال شده و اختلال در عمل سلول ها پدید می آید که باعث گرفتن دستورات غلط می شود وقتی این اتفاق افتاد سلول غیر طبیعی می شود و تغییر شکل می دهد و تبدیل به یک سلول سرطانی می گردد ، تقسیم آن غیر قابل کنترل می شود و توده ای از سلول های غیر طبیعی بوجود می آید ، تقسیمات بی هدف و سریع سلول های سرطانی در هر نقطه بدن که باشد به تدریج توده یا توموری تشکیل می دهد .

الف : عوامل زیست شناختی

1 – انواع دخانیات

در اثر استعمال انواع دخانیات ، صدها ماده شیمیایی سرطان زا تشکیل می گردد که پس از ورود به بدن و انتشار در آن باعث ایجاد سرطان در اندام های مختلف بدن مانند لب ، حنجره ، ریه ، مری ، مثانه و …. می گردد . مهمترین ماده سرطان زای سیگار نیکوتین است .

2 - الکل

 مصرف نوشابه های الکلی به مقدار زیاد با سرطان های مری و کبد رابطه دارد . طبق برآورد انجام شده در 3% مرگهای ناشی از سرطان الکل سهیم بوده است .

3 – عوامل مربوط به رژیم غذایی و مواد غذایی

مصرف غذاهای سرخ شده و نمک سود با بروز سرطان معده ارتباط می باشد . مصرف رژیم غذایی حاوی پروتئین های حیوانی به مقدار زیاد و رژیم های پر چرب ، وجود باکتریهای زمینه ساز در دستگاه گوارش و آهسته بودن عبور غذا در این دستگاه در ایجاد سرطان روده بزرگ ( کولون ) نقش عمده ای دارند . نیتریت موجود در مواد غذایی بویژه در گوشت و کنسروهای که به عنوان مواد نگهدارنده اضافه می شود سبب ایجاد نیتروز آمین در بدن میشودکه یک ماده سرطان زا است .

4 – مواجهه های شغلی

مواجهه با مواد شیمیایی سرطان زا ناشی از صنایع و فعالیت های مختلف بخش های کشاورزی و خدمات و ... در محیط کار می تواند سرطان زا باشد مثلاً کار در کارخانجات با پنبه نسوز ، خطر ابتلا به سرطان های کبد ، ریه و مثانه را افزایش می دهد .

5 – ویروس ها

ویروسهای هپاتیت B و C که هپاتیت ناشی از آنها به سرطان کبد منتهی می شود ، بیماری ایدز که زمینه ساز بروز بعضی از انواع لنفوم هاست . ویروس پاپیلومای انسانی در ایجاد سرطان گردن رحم به شدت مورد سوء ظن هستند و ارتباط دارد .

6 – انگل ها

 ارتباط بین انگل شیستوزوما و ایجاد سرطان مثانه

7 – پرتوهای یونیزه کننده

در جریان اقدامات تشخیصی مانند عکس برداری از قفسه سینه و مشاغلی مانند انتقال زباله های اتمی ، اشعه X که به بدن تابیده می شودودر انفجارهای اتمی افرادی که تحت اشعه قرار گرفته اند نیز در معرض بروز سرطان خون و … می باشند .

ب : عوامل محیطی – ژنتیکی ( ارثی )

به نظر می رسد که برای ابتلا به سرطان باید یک استعداد خانوادگی و آمادگی ژنتیکی وجود داشته باشد . زیرا دیده شده است که افرادی که در خانواده خود بیماران مبتلا به سرطان معده ، پستان ، روده بزرگ ، ریه و رحم داشته اند بیشتر از افراد دیگر همان جامعه به این سرطان ها مبتلا شده اند .

علائم هشدار دهنده سرطان

سرطان در ابتدا یک بیماری محدود و کوچک است که اگر به موقع تشخیص داده شود شانس بهبودی کامل آن بسیار زیاد می باشد . توجه به علائم کوچکی که در ابتدای ایجاد سرطان پیدا می شود می تواند باعث تشخیص زودرس سرطان گردد ، این علائم شامل موارد زیر است .

1.      تغییر در عادات دفع مدفوع یا ادرار مثل یبوست یا اسهال غیر طبیعی به مدت طولانی

2.     وجود خون در مدفوع

3.     اختلال دفع ادرار

4.     وجود خون در ادرار

5.     زخمی که پس از 2 هفته بهبود نیابد .

6.     تغییر در اندازه ، شکل ، رنگ گیل یا خالهای موجود در سطح بدن

7.     ایجاد توده یا برآمدگی در پستان یا هر نقطه بدن

8.     خونریزی یا ترشح غیر طبیعی از دستگاه تناسیلی زنانه یا مجاری طبیعی بدن

9.      اشکال در بلع غذا

10.   سرفه های مداوم یا گرفتگی صدا

با پیدایش هرکدام از این علایم بایستی پزشک بررسی و معاینه دقیق و آزمایشهای تکمیلی را نیز انجام دهد. 

سرطان مری

عوامل احتمالی ایجاد کننده سرطان مری بالا بودن مقدار نیتروزآمینها در نمونه های پنیر گوسفندی ، ماست ، نان پخته و خمیر که در مناطقی که بیمار شیوع بالا دارد تأییدی بر اثر این موارد در بروز سرطان است . خوردن چای داغ در مناطق شمالی یک فاکتور دیگر است ، کمبود ویتامینهای A ، C ، B از عوامل مساعد کننده محیطی هستند .

سرطان معده

این سرطان از نظر شیوع در ایران در درجه دوم قرار دارد ، عوامل خطر ساز و ایجاد کننده سرطان معده شامل مصرف سیگار و الکل ، مصرف نیترات ها و مرکبهای آن ، مواد غذایی نمک سود شده استعداد ژنتیکی در افراد دارای گروه خونی A بالاتر از دیگران است ) … می باشند .

سرطان پوست

سرطان های پوستی بسیار شایع هستند و در استانهای فارس ، خوزستان و باختران این سرطانها در ردیف اول میزان شیوع هستند .

عوامل ایجاد کننده سرطان پوست عبارتند از :

1 – قرار گرفتن به مدت طولانی در معرض اشعه آفتاب و اشعه X و یا موقعی که پرتو درمانی زیاد است .

2 – مواد شیمیایی : مانند قطران روغن های نفتی و پارافین ، جوشگاههای قدمی سوختگی و … از عوامل شناخته شده هستند که زمینه را مساعد می کنند .

سرطان مثانه

علائم بالینی معمول آن وجود خون در ادرار ( هماچوری ) و بدون درد می باشد . در ایر ان در استان فارس این سرطان از همه جا بیشتر است . عوامل سبب ساز شناخته شده بیماری قرار گرفتن در معرض تعدادی از نیتروز آمینهای معطر که سبب تغییرات بدخیم در مثانه می شود . در بعضی مطالعات ارتباط مستقیمی بین مصرف زیاد قهوه و بروز سرطان مثانه گزارش شده است .

سرطان ریه

سرطان ریه مهمترین علت مرگ از سرطانها و شایعترین سرطان در سراسر جهان است و شایعترین سرطان بد در بین مردان است .

عوامل خطر و زمینه ساز در سرطان ریه

الف : سیگار کشیدن : استفاده از تنباکو به ویژه به صورت سیگار علت اصلی سرطان ریه است بر اساس مطالعات انجام شده افراد سیگاری 50 – 20 درصد بیشتر از افراد دیگر به سرطان ریه مبتلا می شوند و سیگار کشیدن قویترین عامل خطر برای سرطان ریه است .

ب : عوامل دیگر

برخی از مشاغل نیز خطر بروز سرطان ریه را افزایش می دهد . مانند مواجهه های شغلی با پنبه نسوز ، تماس با موارد رادیواکتیو و اشعه یونیزان

بیماریابی در سرطان

امروزه توجه فراوانی به تشخیص زودرس سرطان مبذول می شود ، بیماریابی به وسیله آزمونهای کاربردی سریع می باشد .

بیماریابی به دلایل زیر برای سرطان مقدور است :

1.   در بعضی موارد ماهها یا سالهاقبل از بروز اولیه سرطان ضایعات اولیه سرطانی وجود دارد که با برداشتن آنها از پیشرفت سرطان پیشگیری می شود

2.      غربالگری همگانی در یک موضع معین شامل پستان ، گردن رحم یا ریه در ارتباط با سرطان امکان پذیر است . 

شیوه های مختلف غربالگری سرطان

الف : خود آزمایی پستان

برای زنان بعد ازسن 25 سالگی هر ماه یک بار ، مفید و موثر و در کشور ما از بهترین شیوه هاست .

الف : خود آزمایی توسط بیمار ( فرد )

ب : ملامسه توسط پزشک

ج : ماموگرافی به عنوان مقایسه و مبنا یکبار در حدود 40 سالگی از 40 تا 49 سالگی هر 2 تا 3 سال یک بار و از 50 سالگی به بعد هر 1 تا 2 سال یکبار توصیه می شود .

ب : بیماریابی از نظر سرطان گردن رحم:تمام زنان در آغاز شروع دوره جنسی ( باروری ) و پس از آن هر 3 سال یکبارو یا زنانی که دارای علائم غیر طبیعی دستگاه واژینال می باشند ، بدون ملاحظه سن ، در مقیاس هر 3 سال یک بار و یا بر اساس دستور پزشکان معالج توصیه می گردد .

ج : آزمایش خون

آزمایش خون منفی در مدفوع برای موارد خاص بویژه در افراد بالاتر از 50 ساله ای که در معرض ابتلا به بیماری های مهم دستگاه گوارش و بویژه سرطان کولورکتال قرار دارند سالی یک بار توصیه می شود .

د : آزمایش پروستات:آزمایش پروستات برای مردان بعد از 60 سالگی سالی یکبار توصیه می گردد .

و : مشاوره پزشکی: مشاوره پزشکی برای بازبینی و کنترل از نظر سرطان ، بعد از 40 سالگی و قبل از آن برای گروههای خاصی که به دلایلی در معرض خطر می باشند .

ه : غربالگری از نظر سرطان ریه

در حال حاضر در تکنیک پرتو نگاری قفسه سینه و آزماش سلول شناسی خلط در دسترس است .

 عواقب و عوارض ناشی از ابتلا به سرطان  کیفیت زندگی بیماران

باید همواره در نظر داشت که بیماران انسانهایی شریف و بزرگوار با اهداف ، آرزوها و نیازهای خاص خود می باشند . نقش پزشکان و سایر پرسنل بهداشتی و درمانی بازگرداند بیماران به زندگی عادی و یا نزدیک عادی می باشد . بیش از 54% مبتلایان به سرطان با درمانهای موثر و همه جانبه مداوا می شوند . ابتلای به سرطان در تمام موارد بر کیفیت زندگی بیماران ، به درجه های مختلف تاثیر می گذارد . رئوس مشکل ها و مسایلی که به طور معمول مبتلایان به سرطان با آنها مواجه می شوند به شرح زیر است .

*    آثار روانی و عاطفی ناشی از ابتلا به بیماری واقدامهای تشخیصی و درمانی

*    استرس وافسردگی

*    آثار روانی بر خانواده ها به ویژه بر فرزندان یا والدین مبتلا

*    آثار بیماری و درمانها بر روابط اجتماعی و زناشویی

*    درد

*    مسایل مالی و اقتصادی ناشی از بیماری ، درمان و توانبخشی

*    مشکلات بازگشت به کار

*    مشکلات تغذیه ای به ویژه در سرطانهای دستگاه گوارش

*    عفونت ، التهاب ، خونریزی و عوارض مشابه دیگر

*    مشکل دسترسی به وریدها به منظور تزریقات وریدی

*    تهوع و استفراغ ناشی از بیماری به علت عوارض درمان

 مبارزه با سرطان

مبارزه با سرطان شامل مجموعه تدابیری است که بر اساس دانش کنونی پزشکی در زمینه های پیشگیری ، تشخیص زودرس و درمان و مراقبتهای بازتوانی وجود دارد و هدف آن کاهش قابل توجه بروز موارد جدید و افزایش شمار بهبودی از سرطان و کاهش زمین گیر شدن به علت سرطان است .

پیشگیری و کنترل

1 – پیشگیری اولیه

قطعاً می توان بسیاری از موارد بیماری را قبل از پیدایش جلوگیری نمود . نمونه هایی های از پیشگیری در سطح اول به شرح زیر است :

-     آموزش بهداشت و آموزش علائم هشدار دهنده سرطان

-    مبارزه با مصرف دخانیات

-    اهمیت انجام آزمایش های دوره

-    درمان ضایعات پیش سرطانی

-    واکسیناسیون علیه ویروس هپاتیت ب

-    اصلاح عادتهای غذایی بر اساس دستورهای بهداشتی برای پیشگیری از سرطان های مرتبط

-    امتناع از نوشیدن الکل برای پیشگیری از سرطانهای مرتبط

-    رعایت دستورهای ایمنی محیط های کار برای پیشگیری از ابتلا به سرطانهای شغلی

حفاظت موثر در برابر پرتوهای خورشید برای پیشگیری از ابتلاء به سرطان پوستی دستورهای بهداشتی منظم و موثری موجود است که در صورت رعایت در سطح کشوری ، در قالب یک برنامه جامع ملی کنترل بیماری سرطان ، می تواند موجبات کاهش ابتلا به بیماری را در سطح جمعیت فراهم سازد .

2 – پیشگیری ثانویه :

برای بسیاری از موارد سرطان امکان تشخیص زودرس فراهم می باشد . ابزار تشخیص زودرس سرطانهای خاص و ضایعه های پیش سرطانی در افراد بدون علامت ، غربالگری نامیده می شود . این اقدام امکان درمان قطعی بیماری را ، قبل از تبدیل به مرحله پیشرفته و غیر قابل درمان ، فراهم می سازد .

3 – پیشگیری ثالثیه :

در 50 سال گذشته پیشرفتهای بسیار زیادی در درمان انواع سرطان حاصل شده است . جراحی ، شیمی درمانی و پرتو درمانی هنوز به عنوان سه پایه اساسی در انواع سرطان مطرح می باشد و نتایج درخشانی در بسیاری از موارد در اثر کاربرد یک و یا مجموعه و ترکیبی از این روشهای استاندارد درمانی ، بدست آمده است . با پیدایش پرتو درمانی از 1940 و کاربرد آن به عنوان درمان بر علیه بیماری سرطان ازدهه 50 – 1940 و کاربرد بسیار وسیع آن از دهه های بعد در درمان بیماریهای ی مانند سرطان دهانه رحم ، سرطان سیستم لنفاوی و سرطانهای دیگر تحولی شگرف بوجود آورد . از دهه 1960 با شناخت و کاربرد داروهای موثر شیمی درمانی ، میزان بقای بیماران افزایش یافت .

سرطان حنجره چیست؟

حنجره (Larynx) بخشی از مجرای تنفسی و عضو اصلی تولید صدا است که در جلوی گردن و پایین زبان قرار دارد و متشکل از چندین غضروف است که در تنفس، تکلم و بلع نقش مهمی را ایفا می‌کند.
سرطان حنجره نوعی بیماری است که حاصل رشد خارج از کنترل و نامنظم یاخته‌های بدخیم در حنجره و بافت‌های اطراف این عضو است. این بیماری اغلب در افراد بالای ۴۰ سال شایع است و تظاهر آن در افراد زیر ۲۵ سال بسیار نادر است. مردان تقریباً به میزان ۴ برابر زنان به این بیماری مبتلا می‌ شوند.

علائم هشدار دهنده سرطان حنجره

• گرفتگی طولانی مدت صدا و یا تغییرات ‌آهنگ صوتی بدون وجود علت بارز
• احساس وجود توده ای در گلو
• برآمدگی در ناحیه گردن
• تنگی نفس در اثر فعالیت
• سرفه مزمن
• سختی و یا احساس درد هنگام بلع
• سرفه همراه با خلط خونی
• غده‌های لنفاوی متورم و سفتی در گردن
• احساس درد در هنگام لمس گلو
• تنفس صدادار
• بوی بد دهان
• گوش درد ( بدون وجود علت عفونت )
• کاهش وزن

سبب شناسی: سرطان ‌زایی سرطان حنجره

عامل مستعد در تظاهر سرطان حنجره مانند هر سرطان دیگری تداخل در نظم تقسیم یاخته‌ها است. تحقیقات ‌آماری و بالینی روند بدخیمی بیماری سرطان حنجره با عوامل زیر ارتباط می دهند:

• استعمال دخانیات
• زیاده روی در نوشیدن مشروبات الکلی
• استنشاق گرد وغبار فلزات و چوب
• تماس با آلاینده‌‌های شغلی مانندآزبست،( پنبه نسوز)، اسید سولفوریک ، نیکل
• پولیپ‌ها (ضایعات) تارهای صوتی
• التهاب مزمن تارهای صوتی
• سن - افراد بالای ۴۰ سال بیشتر در معرض ابتلا به سرطان حنجره هستند
• جنس - مردان تقریباً به میزان ۴ برابر زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند
• نژاد- سیاه ‌پوستان درصد بالاتری را نسبت به سفید پوستان در ابتلا به سرطان حنجره نشان می‌دهند

الگوهای تشخیص سرطان حنجره

با توجه به وضیعت عمومی سلامت فرد، بررسی های تشخیص سرطان حنجره ممکن است شامل:

• معاینه ساده حنجره ، غده‌های لنفاوی و ناحیه گردن توسط پزشک
• پرتو نگاری از حنجره با تابش اشعه X
• رادیوگرافی از حنجره توسط دستگاهی بنام فلورسکوپ ( fluoroscope) جهت بررسی شکل و حرکت ساختار حنجره
• معاینه سطح داخلی حنجره با استفاده از دستگاهی بنام لارنگوسکوپ (لارنگوسکوپی- laryngoscopy)
• عکسبرداری ساده قفسه سینه
• سی تی اسکن (Computerised tomography scan)- در این روش دستگاه سی تی اسکن با گرفتن تعدادی عکس توسط اشعه ایکس، تصویری سه بعدی از بدن را نشان می دهد و از این طریق محل و اندازه دقیق ضایعه و پراکندگی تومور به بخش های دیگر مشخص می شود.
•پرتونگاری با استفاده از تشدید میدان مغناطیسی (MRI Scan) – این آزمایش مشابه سی تی اسکن است با این تفاوت که به جای تابش اشعه X از مغناطیس جهت عکسبرداری از اعضای بدن استفاده می شود. در این آزمایش بیمار به مدت ۳۰ دقیقه به طور ساکن درون اتاقک این دستگاه می ماند و تصاویر مقطعی از بدن او تهیه می شود.
•نمونه برداری یا بیوپسی (biopsy)- بررسی میکروسکوپی از نمونه بافت مورد نظر. این آزمایش بسیار مهم است زیرا مطمئن ترین روش برای تشخیص سرطان به حساب می آید.

الگوهای درمانی سرطان حنجره

انتخاب نوع الگوی درمان بستگی به سابقه بیماری شخص، نوع و محل سرطان حنجره و وضعیت سلامت عمومی بیمار دارد.

معمول‌ترین الگوی درمان سرطان حنجره پرتو درمانی است.

درمان در مراحل پیشرفته بیماری مستلزم جراحی و خارج کردن ضایعه بدخیم و بافت‌های درگیر و یا پرتو درمانی پس از جراحی است. در عمل جراحی بخشی یا تمام حنجره (لارینژکتومی laryngectomy-) برداشته می‌شود.

در شرایطی که تمام حنجره به طور کامل برداشته می‌شود، گلوگاه را می‌بندند تا عمل بلع به طور طبیعی انجام شود و بالای نای به منفذی از پوست بخیه زده می‌شود (تراکئوستومی tracheostomy) تا هوا از این راه وارد ریه شود. در چنین شرایطی تنفس به جای دهان و بینی از طریق این منفذ یا شکاف صورت می‌گیرد. در صورت برداشتن کامل حنجره روش صحبت کردن از راه مری به بیمار آموزش داده می‌شود و یا از حنجره مصنوعی (مکانیکی یا الکتریکی ) استفاده می شود.

هنگامی که سرطان حنجره مهاجم شده و به دیگر بافتهای بدن و غدد لنفاوی سرایت کرده باشد غده‌های لنفاوی و بافت‌های تراریخته اطراف گردن هم برداشته می‌شود. سرطان مهاجم و پیشرفته حنجره بیشتر نواحی گردن را در بر می‌گیرد تا نقاط دورتر بدن، از این رو شیمی درمانی، الگوی معمول درمان سرطان حنجره به شمار نمی ‌آید.

معمولا پس از درمان، فعالیتهای طبیعی بدن به تدریج از سر گرفته می شود و رژیم غذایی خاصی ضروری نیست اگر چه پس از جراحی برای مدتی از رژیم درمانی مایعات استفاده می‌شود تا التیام بافت آسان تر صورت گیرد.

پس از درمان، مراقبت‌های منظم پزشکی الزامی است تا پیشرفت احتمالی بیماری تحت کنترل باقی بماند.